Kubizm w sztuce. Jak odrzucić tradycję i skierować sztukę na nowe tory

Kubizm – cechy

Podobnie jak impresjonizm, kubizm zawdzięcza swą nazwę uszczypliwemu komentarzowi niezadowolonego krytyka sztuki. Na widok jednego z obrazów Georges’a Braque’a, krytyk Louis Vauxcelles w ironiczny sposób porównał geometryzujące kształty, które zastosował artysta do sześciennej kostki (fr. le cube).

Geometryzacja to jedna z głównych cech kubistycznych dzieł. Przedmioty i figury często są maksymalnie uproszczone i przedstawione za pomocą geometrycznych form. Dlaczego akurat figury geometryczne? Odpowiedzi należy szukać w twórczości Paula Cezanne’a, którą fascynowali się Pablo Picasso i Georges Braque.

Cezanne w pewnym momencie swojej twórczości doszedł do wniosku, że wszystko, co istnieje w naturze można sprowadzić do 3 brył: kuli, stożka i walca. Artysta zaczął więc śmiało eksperymentować z figurami geometrycznymi. Jego oryginalne koncepcje zainspirowała Picassa i Braque’a do dalszych eksperymentów na tym polu.

Paul Cezanne "Góra św. Wiktorii", 1904. Zdjęcie: wikimedia commons

Kubizm odrzucił również tradycyjne techniki budowania kompozycji i perspektywy. Kubistyczny obraz nie przedstawiał już przedmiotu z jednego punktu widzenia, ale z wielu jednocześnie.

Celem artystów było ukazanie esencji przedmiotów, a nie ich rzeczywisty wygląd. Nie chodziło o naśladownictwo (działanie odtwórcze), ale kreowanie nowego spojrzenia (działanie twórcze).

Tematyka dzieł również nie miała większego znaczenia. Dzieła kubistyczne to głównie pejzaże, martwe natury i portrety, które pozwalały skupić się na formie i strukturze obrazów oraz rzeźb, a nie na warstwie emocjonalnej czy psychologicznej.

Pablo Picasso "Dziewczyna z mandoliną" 1910. Zdjęcie: MoMA

Kubizm w sztuce – fazy

Kubizm zmieniał się i ewoluował na przestrzeni lat. Eksperci wyróżniają 4 fazy kubizmu:

1. Protokubizm

Rozpoczął się ok. 1906 roku, gdy Pablo Picasso i Georges Braque zaczęli eksperymentować z nowymi formami i technikami. W dziełach z tego okresu widoczne są inspiracje geometryzującą twórczością Paula Cezanne’a, odrzucenie perspektywy zbieżnej i zasad mimesis (naśladownictwa).

Georges Braque "Port w Normandii" 1909. Zdjęcie: Wikimedia Commons

2. Kubizm analityczny

Trwający od ok. 1909 do 1912 roku. Ten etap kubizmu charakteryzuje dekonstrukcja obiektów na proste formy geometryczne. Artyści przedstawiają obiekty z różnych perspektyw jednocześnie. Obrazy są ciemne, monochromatyczne.

3. Kubizm hermetyczny

Kubizm hermetyczny przypadł mniej więcej na rok 1912. Był to czas intensywnych eksperymentów, a dzieła z tego okresu są bardzo abstrakcyjne. Artyści sięgają po nowe materiały, np. gazety, fragmenty tapet czy drewna, tworząc podwaliny dla kubistycznego kolażu.

4. Kubizm syntetyczny

Trwał od 1913 roku i kładł duży nacisk na kolor i teksturę dzieła. W kubizmie syntetycznym charakterystyczne było przedstawianie płaskich przedmiotów bez światłocienia, jeden za drugim – tak, by tworzyły kolejne plany na obrazie. W tym czasie popularnością cieszył się kubistyczny kolaż.

Juan Gris "Skrzypce i szachownica" 1913. Zdjęcie: Wikimedia Commons

Najwybitniejsi przedstawiciele kubizmu

Do najsłynniejszych przedstawicieli kubizmu w sztuce należą Georges Braque (1882-1963) i Pablo Picasso (1881-1973). Nie bali się kwestionować dotychczasowych zasad w sztuce i podejmować śmiałych eksperymentów artystycznych. Bezkompromisowość i odwaga w podejmowanych próbach doprowadziła ich do stworzenia i rozwinięcia założeń kubizmu.

Namalowany przez Pabla Picassa w 1907 obraz „Panny z Avignon” uznawany jest przez wielu za manifest i flagowe dzieło kubizmu. Gdy obraz został po raz pierwszy pokazany na wystawie w 1916 roku, wywołał społeczny i artystyczny skandal.

Krytyka dosięgnęła Picassa nie tylko ze względu na zdeformowane, geometryczne ujęcie postaci i zaburzoną perspektywę, ale również przez poruszenie tematu tabu. W „Pannach z Avignon” Picasso uwiecznił 5 prostytutek, co ówczesne paryskie społeczeństwo uznało za bulwersujące.

Pablo Picasso "Panny z Avignon" 1907. Zdjęcie MoMA

Do rozwoju kubizmu przyczynili się również tacy artyści jak:

• Juan Gris (1887-1927)
• Fernand Léger (1881-1955)
• Francis Picabia (1879-1953)
• Louis Marcoussis (1878-1941)

W Polsce wpływy kubizmu można odnaleźć m.in. w twórczości Tadeusza Makowskiego (1882-1932), Leona Chwistka (1884-1944), Andrzeja Pronaszki (1888-1961) czy Witkacego (1885-1939).