Sztuka nowoczesna i współczesna – różnice
Zdarza się, że sztuka współczesna jest mylona z modernizmem, czyli sztuką nowoczesną. Błędem jest zamienne stosowanie tych nazw. Czym różni się więc sztuka współczesna od nowoczesnej (modernistycznej)?
Sztuka nowoczesna, czyli okres od lat 60. XIX wieku do lat 50. XX wieku odrzuca tradycyjne podejście do tworzenia sztuki. Do kierunków modernistycznych zalicza się m.in. impresjonizm, kubizm, fowizm, ekspresjonizm, abstrakcję, dadaizm, surrealizm i futuryzm.
Z kolei mówiąc o sztuce współczesnej, mamy na myśli okres od końca II wojny światowej aż do czasów obecnych. Do nurtów sztuki współczesnej należą przede wszystkim pop-art, op-art, konceptualizm, minimal art, ekspresjonizm abstrakcyjny i street art.
Sztuka współczesna – cechy
Najważniejszą cechą sztuki współczesnej jest to, że nie można jej zamknąć w jednolitych formułach czy sztywnych ramach. Artystyczna myśl ciągle ewoluuje i oferuje wiele interpretacji. Artyści tworzący w nurtach sztuki współczesnej uciekają się do różnych form wyrazu, tworzą nowe techniki artystycznej ekspresji, a także wykorzystują nowe zdobycze technologii jak fotografia czy film. Poszukując sposobów na pełnię wyrazu swoich artystycznych idei, artyści chętnie wykorzystują również instalacje, happening, performance.
Patrząc na sztukę modernizmu i współczesną nietrudno zauważyć, że na przestrzeni lat zmianie uległa również rola sztuki i artysty. Modernizm szukał sposobów na wyzwolenie sztuki ze sztywnych ram akademickiej tradycji. Natomiast sztuka współczesna, będąc od początku nieskrępowana, skupiła się na prowokowaniu odbiorcy i eksperymentowaniu.
Dla artysty liczy się proces powstawania dzieła oraz efekt, jaki może ono wywrzeć na odbiorcy. Artysta współczesny to komentator rzeczywistości – zmuszający odbiorcę do refleksji, zadawania niełatwych pytań i szukania na nie odpowiedzi. Ten dialog ułatwiają różne formy sztuki, która nie jest zamknięta w galeriach i muzeach, ale przenika do codzienności i przestrzeni publicznej (dobrym przykładem jest street art). Po raz pierwszy sztuka jest na wyciągnięcie ręki – i to w znaczeniu dosłownym.
Nurty sztuki współczesnej
Mimo, że sztuka współczesna wymyka się sztywnym ramom i definicjom, możemy wyróżnić kilka nurtów i kierunków, które pojawiły się w sztuce po II wojnie światowej. Oto najważniejsze z nich.
Ekspresjonizm abstrakcyjny
Ekspresjonizm abstrakcyjny narodził się w latach 40. XX wieku w Stanach Zjednoczonych, a jego szczytowy okres przypada na okres lat 50. i 60. W tamtych czasach głównym ośrodkiem artystycznym w USA był Nowy Jork, dlatego ekspresjonizm abstrakcyjny określa się też często mianem szkoły nowojorskiej. Ekspresjonizm abstrakcyjny chętnie korzystał z techniki action paintingu (europejskim odpowiednikiem był taszyzm), która polegała na gwałtownym rozlewaniu, rozpryskiwaniu i rozmazywaniu farby na płótnie. Abstrakcyjne obrazy tworzone tą techniką były najczęściej wielkoformatowe. Do najwybitniejszych przedstawicieli tego nurtu, mimo znaczących różnic w stylu malowania, należą: Jackson Pollock (1912-1956), Mark Rothko (1903-1970) i Willem de Kooning (1904-1997).
.jpg)
Mark Rothko "Bez tytułu", 1953. Zdjęcie: Guggenheim Museum
Pop-art
Pop-art, czyli popular art to nurt sztuki współczesnej, który pojawił się w latach 60. XX wieku, najpierw w Europie, a później w USA. Na kształtowanie się tego kierunku miał wpływ konsumpcyjny charakter zachodniej cywilizacji po II wojnie światowej. Twórcy pop-artu wynosili przedmioty codziennego użytku do rangi dzieł sztuki – Andy Warhol (1928-1987) tworzył barwne serigrafie przedstawiające celebrytów i popularne produkty spożywcze, a Roy Lichtenstein (1923-1997) ukazywał kulturę masową w swoich komiksowych kompozycjach.
.jpg)
Andy Warhol "Marilyn Monroe", 1967. Zdjęcie: MoMA
Op-art
Szczytowy okres op-artu, czyli sztuki optycznej przypada na lata 50. i 60. XX wieku. Op-art to specyficzna odmiana abstrakcjonizmu, która oddziałuje na ludzki wzrok, wywołując złudzenia optyczne. Artyści, wykorzystując kolory, efekty świetlne, fakturę i figury geometryczne, tworzyli obrazy, które „żyły” i wydawały się być w ciągłym ruchu. Do najwybitniejszych przedstawicieli tego nurtu należą: Victor Vasarely (1906-1997), Jesus Rafael Soto (1923-2005), Julian Stańczak (1928-1917) i Wojciech Fangor (1922-2015).
Wojciech Fangor "B 61", 1965. zdjęcie: Muzeum Sztuki w Łodzi
Konceptualizm
Konceptualizm pojawił się w latach 60. jako odpowiedź na formalną estetykę minimalizmu, a także na stawianie przedmiotu w centrum zainteresowania, jak miało to miejsce w pop-arcie. Dla konceptualizmu postać materialna dzieła była drugoplanowa – najważniejszy był proces twórczy i idea (koncept) stojąca za danym dziełem. Artyści tworzący w tym nurcie często więc wykorzystywali niestandardowe techniki twórcze jak film, fotografia, happening, performance czy inscenizacja. Do najsłynniejszych przedstawicieli konceptualizmu należą: Joseph Kosuth (ur. 1945), Lawrence Weiner (1942-2021), Joseph Beuys (1921-1986). W Polsce sztuką konceptualną tworzyli m.in. Roman Opałka (1931-2011), Natalia LL (1937-2022) i Krzysztof Wodiczko (ur. 1943).
Joseph Kosuth "Jedno i trzy krzesła", 1965. Zdjęcie: MoMA
Minimal art
Minimalizm rozwijał się w latach 60., a wielu artystów tworzących w tym nurcie pozostało anonimowych. Minimalizm dąży do jak największego uproszczenia dzieła. Prace minimalistów cechuje pewnego rodzaju sterylność, ale i ogromna precyzja wykonania. Artyści operują uproszczoną bryłą, podstawowymi kształtami geometrycznymi oraz gładkimi powierzchniami. Ponadto, unikają dekoracyjności i ograniczają wykorzystanie jaskrawych barw do akcentów.
.jpg)
Instalacja Dana Flavina w Tate Modern w Londynie. Zdjęcie: Wikimedia Commons
Arte povera
Arte povera (wł. sztuka uboga) to ruch artystyczny rozwijający się głównie na terenie Włoch w latach 1967-77. Cechą charakterystyczną było wykorzystanie przez artystów starych, z pozoru bezwartościowych materiałów jak stare tkaniny, gazety, szkło, kamienie, metal. Sztuka uboga eksponowała surowość wykorzystywanych materiałów i miała być odwrotem od sztuki wysokiej. Artyści dążyli do zaakcentowania procesu myślowego. Do twórców arte povera należą m.in.: Michelangelo Pistoletto (ur. 1933), Mario Merz (1925-2003), Jannis Kounellis (1936-2017).
Michelangelo Pistoletto "Wenus wśród szmat", 1967. Zdjęcie: Tate Modern
Street art
Początków współczesnej sztuki ulicznej możemy szukać w latach 60. w Nowym Jorku. To właśnie wtedy rozpoczął się słynny „Boom na graffiti” trwający przez całe lata 70. i 80. Sztuka zaczęła pojawiać się masowo na ulicach nie tylko jako graffiti, ale również jako plakaty, murale oraz instalacje. Obecnie jednym z najsłynniejszych artystów street artu jest bez wątpienia Banksy (repliki jego prac można zobaczyć np. w Muzeum Banksy’ego w Krakowie). Do wybitnych twórców i pionierów sztuki ulicznej należą m.in.: Jean-Michel Basquiat (1960-1988) i Keith Haring (1958-1990).
