Impresjonizm, ekspresjonizm, fowizm, kubizm, futuryzm, surrealizm. Style sztuki nowoczesnej, które warto znać

Sztuka nowoczesna i sztuka współczesna – różnice

Czym różni się sztuka nowoczesna od współczesnej? Sztuką nowoczesną, nazywaną też modernizmem, określa się umownie okres od lat 60. XIX wieku do lat 50. XX wieku. Obejmuje takie kierunki jak impresjonizm, kubizm, fowizm, ekspresjonizm, abstrakcja, dadaizm, surrealizm i futuryzm.

Artyści tworzący w tych nurtach odrzucali tradycyjne podejście do tworzenia sztuki. Za pierwsze dzieło modernistyczne uznaje się „Śniadanie na trawie” Édouarda Maneta. Obraz ukończony w 1863 roku wywołał nie tylko artystyczny, ale i towarzyski skandal.

Z kolei sztuka współczesna to okres, który rozpoczął się po II wojnie światowej i trwa do dziś. Do kierunków zaliczanych do sztuki współczesnej zaliczyć można m.in. pop-art, op-art, konceptualizm, action painting, minimal-art czy street art. Dla sztuki współczesnej istotny jest proces tworzenia, eksperymentowanie z formą i szukanie nowatorskiego języka wyrazu. Popularne w sztuce współczesnej stały się różnego rodzaju instalacje, happeningi, performance itd.

Mimo sporych różnic, sztuka współczesna chętnie czerpie z osiągnięć artystów okresu modernizmu. Dlatego, by lepiej zrozumieć to, jak sztuka wygląda teraz, koniecznym jest, by zajrzeć do źródła.

Oto krótkie wprowadzenie do najważniejszych kierunków sztuki nowoczesnej, które odrzuciły tradycje akademickie i popchnęły sztukę na nowe tory.

Impresjonizm w sztuce

Za symboliczny początek impresjonizmu przyjmuje się rok 1874. To właśnie wtedy w paryskim atelier fotografa Nadara odbyła się pierwsza wystawa impresjonistów. Zaprezentowano na niej m.in. słynne dzieło Claude’a Moneta „Impresja. Wschód słońca” (1872).

Impresjonizm był przeciwieństwem panującego wówczas na salonach akademizmu. Odrzucił m.in. tematykę historyczną, biblijną i mitologiczną, z której słynął akademizm. Dla impresjonistów temat obrazu nie był ważny – liczył się sposób malowania, technika, kolor, forma i gra świateł.

Impresjonizm spopularyzował również malowanie w plenerze. Dążąc do uchwycenia ulotnych chwil i wrażeń, impresjoniści większość czasu spędzali ze sztalugą w plenerze.

Najwybitniejsi przedstawiciele impresjonizmu to:

• Claude Monet (1840-1926)
• Pierre-Auguste Renoir (1841-1919)
• Camille Pissarro (1830-1903)
• Alfred Sisley (1839-1899)
• Edgar Degas (1863-1917)
• Berthe Morisot (1841-1895)
• Mary Cassatt (1844-1926)

Claude Monet "Impresja - wchód słońca", 1872. Zdjęcie: Wikimedia Commons

Ekspresjonizm w sztuce

Tendencje ekspresjonistyczne w sztuce pojawiły się już pod koniec XIX wieku, ale pełnię wyrazu osiągnęły w pierwszych dwóch dekadach XX wieku. Za stolicę ekspresjonizmu uznaje się Niemcy – to właśnie tam powstały dwie grupy skupiające wybitnych artystów tworzących w nurcie ekspresjonistycznym – Der Brucke (zał. 1905) i Der Blaue Reiter (zał. 1911). Symboliczny koniec ekspresjonizmu to rok 1933 i dojście Adolfa Hitlera do władzy. Hitler gardził ekspresjonizmem i nurtami awangardowymi, określając je mianem „sztuki zdegenerowanej”.

Czym charakteryzuje się ekspresjonizm? Głównym założeniem ekspresjonizmu było wyrażanie emocji i stanów psychicznych przez artystę. Miało to również na celu wywołanie silnego wrażenia u odbiorcy. W pracach ekspresjonistów odbijają się niepokoje trawiące ludzi z początku XX wieku - widmo wojny, pesymizm, napięcie, bezradność, kryzys społeczny i pogłębiająca się przepaść między pokoleniami, również w podejściu do estetyki.

Ekspresjoniści stosowali środki wyrazu, które najbardziej zwracały uwagę odbiorców – abstrakcję, absurd, deformację, wyolbrzymienie brzydoty. Forma dzieł ekspresjonistycznych była zazwyczaj uproszczona, szkieletowa, a kolorystyka jaskrawa, mocna, o kontrastujących zestawieniach barw.

Do najwybitniejszych przedstawicieli ekspresjonizmu należą:

• Emil Nolde (1867-1956)
• Franz Marc (1880-1916)
• Max Pechstein (1881-1955)
• Wassily Kandinsky (1866-1944)
• Aleksiej Jawlensky (1864-1941)
• August Macke (1887-1914)
• Ernst Ludwig Kirchner (1880-1938)
• Otto Mueller (1874-1930)
• Egon Scheile (1890-1918)
• Oskar Kokoschka (1886-1980)

Emil Nolde "Ukrzyżowanie", 1912. Zdjęcie: Wikimedia Commons

Fowizm w sztuce

Jako kierunek fowizm trwał bardzo krótko, bo od około 1905 do 1907 roku. Podobnie jak w przypadku impresjonizmu i kubizmu, fowizm zawdzięcza swoją nazwę zdegustowanemu krytykowi sztuki. Widząc obrazy fowistów, miał on określić je mianem „dzikich bestii” (fr. les fauves). Fowiści dążyli do uzyskania całkowitej swobody artystycznej i zerwania z tradycyjnym naśladownictwem natury (mimesis).

Dzieła fowistów charakteryzują się śmiałą deformacją rysunku, rezygnacją z tradycyjnej kompozycji i perspektywy, a także odrzucenie światłocienia i plastycznego modelunku. Cechą, po której można rozpoznać dzieła fowistów to również mocne, żywe i kontrastujące ze sobą barwy. Fowiści chętnie stosowali odwróconą kolorystykę, która przejawiała się np. zielonymi i fioletowymi cieniami na twarzy (a nie szarymi), czy pomarańczowymi lub niebieskimi pniami drzew (a nie brązowymi).

Do najwybitniejszych przedstawicieli fowizmu należą:

• André Derain (1880-1954)
• Maurice de Vlaminck (1876-1958)
• Henri Matisse (1869-1954)
• Kees van Dongen (1877-1968)

Henri Matisse "Kobieta w kapeluszu", 1905, San Francisco Museum of Modern Art. Zdjęcie: Wikimedia Commons

Kubizm w sztuce

Początków kubizmu należy szukać w twórczości Paula Cezanne’a, który doszedł do wniosku, że wszystko, co istnieje w naturze można sprowadzić do trzech brył: kuli, stożka i walca. Artysta zaczął śmiało eksperymentować z geometryzacją w swoich obrazach. Te prace zainspirowały później dwójkę młodych artystów (i najwybitniejszych przedstawicieli kubizmu) – Pabla Picassa i Georgesa Braque’a, którzy kontynuowali eksperymenty na tym polu.

Jeśli chodzi o nazwę, kubizm zawdzięcza ją uszczypliwemu komentarzowi krytyka sztuki, który widząc jeden z obrazów Georges’a Braque’a, porównał geometryzujące kształty do sześciennej kostki (fr. le cube).

Oprócz uproszczenia i geometryzacji, kubizm odrzucił również tradycyjne techniki budowania kompozycji i perspektywy. Kubistyczny obraz nie przestawiał już przedmiotu z jednego punktu widzenia, ale z wielu jednocześnie. Celem artystów było ukazanie esencji przedmiotów, a nie ich rzeczywisty wygląd. Nie chodziło więc o naśladownictwo, ale kreowanie „nowego spojrzenia”. Doskonałym tego przykładem są „panny z Avignon”(1907) Pabla Picassa. Dzieło Hiszpana uznawane jest za flagowy przykład kubizmu.

Pablo Picasso "Panny z Avignon" 1907. Zdjęcie MoMA

Futuryzm w sztuce

Futuryzm narodził się we Włoszech na początku XX wieku, głównie jako kierunek literacki, ale szybko objął również sztuki plastyczne, rzeźbę, architekturę, a nawet film i teatr. Za umowną datę powstania futuryzmu przyjmuje się rok 1909. To właśnie wtedy poeta Filippo Tommaso Marinetti i artysta Umberto Boccioni ogłosili swój manifest futurystyczny.

Futuryści postulowali całkowite zerwanie z przeszłością i tradycją. Obiektem ich uwielbienia była technika, maszyny, urbanizacja, nauka. Głosili kult młodości, buntu, wojny, a więc tego, co wg nich przyczyniało się do rozwoju ludzkości i jej triumfu nad zastojem i konserwatyzmem.

Sztuka futurystów oddawała dynamizm współczesnego życia, jego tempo i rytm. Źródłem inspiracji był wynalazki, maszyny, zgiełk wielkich miast, kinetyzm. Ruch był jednym z głównych bohaterów obrazów i rzeźb futurystów. Artyści próbowali odtworzyć sposób patrzenia na przedmiot, gdy się porusza. Stąd w ich pracach obiekty często są rozmazane, zlewają się ze sobą, a kolejne plany nakładają się na siebie jak klatki filmu.

Do najbardziej znanych przedstawicieli futuryzmu w malarstwie należą:

• Giacomo Balla (1871-1958)
• Gino Severini (1883-1966)
• Carlo Carra (1881-1966)
• Luigi Russolo (1885-1947)
• Umberto Boccioni (1882-1916) – również rzeźbiarz

Giacomo Balla, "Dynamizm psa na smyczy", 1912. Zdjęcie: Wikimedia Commons

Surrealizm w sztuce

Za symboliczny początek surrealizmu w sztuce uznaje się rok 1925 – to właśnie wtedy miała miejsce pierwsza wystawa surrealistów w Paryżu. Termin „surrealizm” po raz pierwszy użył awangardowy poeta Guillaume Apollinaire w 1917 roku.

Surrealizm czerpał inspiracje ze snów, baśni, psychoanalizy, mediumizmu czy hipnozy. Dzieła surrealistyczne były tworzone w atmosferze pełnej swobody artystycznej i miały prowokować odbiorcę do głębokiej refleksji i uwolnienia umysłu z blokad narzuconych przez normy społeczne i środowisko.

W swoich pracach surrealiści przedstawiali irracjonalne wizje tworzone pod wpływem swobodnych skojarzeń. Nie było w nich logiki, ale uzewnętrzniały marzenia senne i głęboko skrywane fantazje, stany podświadomości, łącząc ze sobą zupełnie przypadkowe elementy.

Do najwybitniejszych przedstawicieli surrealizmu należą:

• Salvador Dali (1904-1989)
• Max Ernst (1891-1976)
• Hans Arp (1887-1966)
• Joan Miro (1893-1983)
• Yves Tanguy (1900-1955)

Salvador Dali "Płonąca żyrafa", 1937. Zdjęcie: Wikimedia Commons