“Różnice w postawach, tak jak różnice w przyborach do jedzenia (na przykład nóż i widelec, patyczki lub palce), dzielą świat równie głęboko jak ustroje polityczne. Jeśli chodzi o postawę, to są dwie szkoły: siedzenie na czymś (tak zwany świat zachodni) i siedzenie w kucki (cała reszta). Chociaż nie istnieje żelazna kurtyna dzieląca te dwa światy, żaden z nich nie czuje się dobrze w odmiennej pozycji” – pisał Witold Rybczyński w “Domu. Krótkiej historii idei”.
Krótka historia krzesła
Choć mamy wrażenie, że krzesło to mebel istniejący niemal od zawsze, w rzeczywistości do powszechnego użytku domowego wszedł dopiero w XVI wieku. Wtedy to krzesło przestało być używane jedynie przy oficjalnych okazjach, a jego posiadanie nie było już przywilejem. Powoli odkrywano też ideę komfortu, która przez wcześniejsze stulecia nie była niczym oczywistym.
Za pierwsze europejskie krzesło uznaje się kamienne siedzisko w pałacu w Knossos znajdujące się w sali tronowej (początki tego miejsca sięgają 2000 p.n.e.). Przez wieki krzesła były niewygodne, zmuszały do siedzenia w wyprostowanej, sztywnej pozycji. Zmiany zaczęły się, gdy mebli tych zaczęto używać do jedzenia. Bardziej komfortowe siedziska pojawiły się we Francji za czasów Ludwika XV (pierwsza połowa XVIII wieku), kiedy to ważne stały się przyjemność i odpoczynek. Oparcia z pionowych zmieniły się w pochyłe. Stworzono wtedy np. projekt fotela fauteuils en cabriolet (krzesło brykające) - lekkiego, służącego do przestawiania w dogodne miejsce (w opozycji do mebli statycznych, służących konkretnym celom). Co ciekawe zaczęto wtedy tworzyć siedziska przeznaczone dla kobiet. Z szeroko rozstawionymi poręczami, by zmieściły się krynoliny i z niższym oparciem, by nie przeszkadzało ono wymyślnym fryzurom.
Istotną zmianę w historii dizajnu, jak i w technicznych rozwiązaniach oraz formach krzeseł przyniosła rewolucja przemysłowa. Nowe technologie umożliwiły zaistnienie masowej konsumpcji oraz masowej produkcji. Ważnym ośrodkiem klasycyzmu, który opanował w XVII wieku Europę była Wielka Brytania, gdzie jednym z istotniejszych twórców mebli był Thomas Chippendale. Chippendale otworzył w Londynie swój meblarski salon, a w 1954 roku opublikował pierwszy w historii katalog oferowanych wzorów “Przewodnik dla dżentelmena i meblarza”, który subskrybował m.in. Ludwik XVI. Co ciekawe od nazwiska Chippendale’a powstał pierwszy w historii meblarstwa styl nienazwany od imienia władcy.
Model 14 - krzesło Thoneta
Powoli oprócz kwestii estetycznych jak to bywało dotąd, ważne stawały się walory użytkowe. Początkowo większość fabrycznie produkowanych mebli była kopiami wyrobów rzemieślniczych, jednak w latach 30. XX wieku Michael Thonet, niemiecki meblarz, zaczął działać zgodnie z zupełnie innymi założeniami. Po serii eksperymentów z gięciem drewna w 1849 roku wraz z piątką synów otworzył własne przedsiębiorstwo na przedmieściach Wiednia i zaczął produkcję lekkich, wyjątkowo jak na tamte czasy minimalistycznych mebli. Od tej pory firma prowadzona przez kolejne pokolenia Thonetów wyprodukowała miliony egzemplarzy krzeseł.
Najpopularniejszym był Model 14. Pierwotnie powstał jako wyposażenie wiedeńskiej kawiarni Café Daum odwiedzanej głównie przez arystokratów i wojskowych. Innowacyjna technika gięcia litego drewna bukowego po raz pierwszy umożliwiła niemal przemysłową produkcję krzesła. Na długo przed globalizacją powstał produkt uważany za pierwsze masowo produkowane siedzisko.
Dawny model 14 słynnego krzesła Thoneta zastąpił dziś model 214. Zdjęcie: dzięki uprzejmości marki Thonet
Brytyjski architekt Peter Smithson uważał, że krzesło jest doskonałym nośnikiem ideałów projektanta. Twierdził, iż wielcy architekci jak Le Corbusier czy Mies van der Rohe decydowali się projektować siedziska, ponieważ to przedmiot dostępny, relatywnie niedrogi, dzięki czemu mogący trafić do dużej ilości osób w przeciwieństwie do budynku. Projekty krzeseł zawsze błyskawicznie odzwierciedlały też najnowsze postępy w dziedzinie innowacyjnych materiałów.
Kolejne dekady po stworzeniu przez Thoneta modelu krzesła No. 14, przyniosły niezliczoną ilość projektów krzeseł, w tym wielu ikon często produkowanych do dziś. Postęp technologiczny umożliwił pojawienie się nowych materiałów do ich produkcji: stalowych rurek, formowanej sklejki, plastiku, włókna szklanego, pianki poliuretanowej aż po dzisiejsze biokompozyty. Formy zmieniały się w bardziej organiczne, nawiązujące do kształtów ciała człowieka.
Zerknijmy na modele, które trafiły na karty historii dizajnu.
Wassily Chair
Krzesło początkowo nazwane Model B3, następnie przemianowane na Wassily na cześć przyjaciela projektanta Marcela Breuera, Wassily’ego Kandinsky’ego, zalicza się do najważniejszych symboli wzornictwa Bauhausu. Ideą było stworzenie nowego modelu klasycznego klubowego siedziska. W tym czasie niemiecki producent stali Mannesmann opracował proces wytwarzania stalowych rur bez spawów, co od 1925 roku umożliwiło produkcję krzesła.
Jak powstał pomysł na projekt? Breuer wspominał, że w tamtym czasie zaprzyjaźnił się z młodym architektem i kupił swój pierwszy rower. Nauczył się jeździć i podczas rozmowy z kolegą stwierdził, że rower wydaje się być produkcją idealną, bo jego forma nie zmieniła się przez ostatnie dekady. Ten spytał, czy Breuer widział kiedyś, jak wyginają jego części. To utkwiło mu w pamięci i zaczął myśleć o krześle ze stalowych rurek.
Wassily Chair, Knoll. Zdjęcie: dzięki uprzejmości marki Knoll
Chaise A - krzesło TOLIX
Jak większość dizajnerskich modeli i Chaise A zaprojektowany w 1927 przez Xaviera Paucharda wielokrotnie podrabiano. To stalowe siedzisko od początku produkowane przez francuską markę TOLIX zanim trafiło do prywatnych domów używane było na liniowcu „Le Normandie”, w kawiarnianych ogródkach i amerykańskich szpitalach wojskowych.
Krzesło Chaise A, TOLIX. Zdjęcie: dzięki uprzejmości marki
Krzesło Stool 60
Jak duża część ikon dizajnu i ten mebel został zaprojektowany przez architekta. Od 1933 roku w produkcji pozostaje taboret projektu Fina Alvara Aalto wykonany z jego rodzimej brzozy. Stool 60 to proste w formie, okrągłe siedzisko na trzech nogach, w kształcie litery L. Niby banalne, a doskonałe rozwiązanie. Trzy nogi umożliwiają składowanie taboretów w sztaplach, które ułożone w ten sposób tworzą piramidę w kształcie spirali.
W pierwszym roku masowej produkcji (1934) siedziska stołków były wykańczane na różne sposoby: pokrywano je fornirem, tapicerowano tkaniną, malowano na różne kolory, zgodnie z preferencjami klienta. Od 1935 roku do dziś marketingiem i eksportem mebli Aalto zajmuje się założona przez niego firma Artek.
Krzesło Stool 60, projekt: Alvaro Aalto. Zdjęcie: dzięki uprzejmości marki Artek
Wishbone Chair (CH24)
Hans J. Wegner, duński projektant nazywany „mistrzem krzesła” w trakcie trwania kariery stworzył niemal 500 projektów. Jednym z nich jest krzesło Wishbone, będące wariacją na temat jego wcześniejszego projektu: Krzesła Okrągłego.
Projektując CH24 w 1949 roku, Wegner zdecydował się połączyć oparcie i podłokietnik w jeden element, który nie jest połączony z przednimi nogami. Nazwa pochodzi właśnie od kształtu rozszczepionej listwy oparcia, przypominającej kość widełkową drobiu. Siedzisko wyplatane jest ręcznie z papierowego sznurka. Model produkowany jest nieprzerwanie od 1950 roku przez Carl Hansen and Son. Wegner pytany, jak stworzono duński styl, odpowiadał, że po prostu przez ciągły proces oczyszczania i upraszczania – ograniczenia się do najprostszej możliwej konstrukcji czterech nóg, siedziska, oparcia i podłokietnika.
.jpg)
Krzesło Wishbone, Carl Hansen and Son. Zdjęcie: dzięki uprzejmości marki
Krzesło Eamesów - DSR Chair
Po tym, jak eksperymenty ze sklejką i blachą aluminiową w latach czterdziestych XX wieku przyniosły niezadowalające wyniki w stworzeniu siedziska uformowanego tak, aby pasowało do kształtu ludzkiego ciała, poszukiwania alternatywnych materiałów doprowadziły Charlesa i Ray Eamesów do żywicy poliestrowej, wzmocnionej włóknem szklanym. Tak w 1950 roku powstały pierwsze modele krzeseł z siedziskiem i oparciem wykonanym z jednej plastikowej skorupy na stalowej konstrukcji kształtem przypominającej wieżę Eiffla.
Krzesło DSR Chair, projekt: Charlesa i Ray Eamesów. Zdjęcie: dzięki uprzejmości marki Vitra
Krzesło Ant Chair
W swoich projektach mebli z lat 50. architekt Arne Jacobsen łączył europejski modernizm z nordycką organiczną formą. W 1952 roku wraz z producentem mebli Fritzem Hansenem wprowadził na rynek krzesło Ant. Pierwszą lokalizacją, gdzie trafiło była stołówka w Novo Terapeutisk Laboratorium we Frederiksbergu.
Ant było pierwszym krzesłem z siedziskiem i oparciem ukształtowanym z jednego arkusza formowanej sklejki.
Krzesło Ant Chair, projekt: Arne Jacobsen. Zdjęcie: Danish Design Store
Krzesło Tulip
Ambicją amerykańskiego architekta Eero Saarinena było projektowanie mebli o płynnych, organicznych formach, nawiązujących do form współczesnej rzeźby. Uważał, że najlepiej nadają się do tego tworzywa sztuczne, a szczególnie włókno szklane. Z tego materiału w 1956 roku stworzył krzesło Tulip oparte na jednej nodze, ponieważ słynął z niechęci do wizualnego bałaganu powodowanego przez plątaninę nóg mebli w każdym pomieszczeniu. Tak powstała kolekcja Pedestal, w której standardowe cztery nogi krzeseł zastąpiono jednym centralnym postumentem.
Krzesło Tulip, będące częścią tej linii, podtrzymuje rzeźbione siedzisko przypominające kwiat. Ideałem dla Saarinena byłoby wykonanie całego krzesła z jednego materiału, ale tworzywo było zbyt niewytrzymałe, by cienka noga utrzymała siedzisko.
Krzesło Tulip, projekt Eero Saarinena. Zdjecie: dzięki uprzejmości marki Knoll
Panton Chair
W 1960 roku powstało pierwsze krzesło wykonane w całości z jednego kawałka plastiku, czyli Panton projektu Vernera Pantona. Celem projektanta było stworzenie wygodnego krzesła, którego można używać i wewnątrz i na zewnątrz. Po kilku latach przygotowań pierwsze modele wyprodukowała szwajcarska Vitra.
Na przestrzeni lat wprowadzono na rynek wiele różnych wersji krzesła, ale dopiero w 1999 roku Vitra rozpoczęła produkcję według oryginalnego projektu. Model wykonany jest z trwałego, kolorowego polipropylenu o matowym wykończeniu z ergonomicznie ukształtowanym siedziskiem. W 2021 roku zaktualizowano proporcje krzesła, aby lepiej odpowiadał potrzebom współczesnego życia.
Czerwone krzesło Panton, projekt Vernera Pantona. Zdjęcie: dzięki uprzejmości marki Vitra
Louis Ghost Chair od Kartell
Zaprojektowane w 2002 roku przez francuskiego architekta Philippe`a Starcka dla Kartell, włoskiej firmy znanej ze współczesnych mebli z tworzyw sztucznych, krzesło Louis Ghost to nowe spojrzenie na barokowy model Ludwika XVI.
Stworzenie przezroczystego krzesła z poliwęglanu wymagało dwóch lat eksperymentów, ale udało się. Krzesło Louis Ghost to podobno jedno z najlepiej sprzedających się dizajnerskich krzeseł XXI wieku — zasługa trafnego mariażu starego i nowego.
.jpg)
Krzesło Ghost, zaprojektowane dla Kartella przez Philippe`a Starcka. Zdjęcie: dzięki uprzejmości marki Kartell
Zobaczcie też inne ikony designu:
- Designerskie fotele - 7 ikon wzornictwa XX wieku
- Kultowe lampy wszech czasów: 9 ponadczasowych ikon
- Sofy - nieprzeciętne i ponadczasowe. Moje 8 ikon wzornictwa
