Bunkier Sztuki - słynna krakowska galeria sztuki współczesnej - wraca do siedziby przy Placu Szczepańskim przy krakowskich Plantach. Podczas trwającego trzy lata remontu placówka korzystała z gościnności Pałacu Potockich przy Rynku Głównym. Oficjalne otwarcie odnowionej przestrzeni wystawienniczej odbędzie się 29 lutego, wraz z wernisażem wystawy “Daj mi wszystko”, na której zobaczymy dar Teresy i Andrzej Starmach - prace tak znakomitych polskich artystów jak Magdalena Abakanowicz, Władysław Hasior, Jerzy Nowosielski czy Jan Tarasin.
Nim jednak galeria zapełniła się sztuką, 8 lutego na kilka godzin Bunkier otworzył swe podwoje dla tych, którzy chcieli zobaczyć puste jeszcze galeryjne wnętrza po modernizacji. Wydarzeniu towarzyszyło odsłonięcie kamiennego odpowiednika rzeźby wybitnej krakowskiej artystki Jadwigi Maziarskiej, której dzieła w przeszłości wielokrotnie były eksponowane w Bunkrze Sztuki.
Puste jeszcze wnętrza słynnej krakowskiej galerii sztuki - Bunkier Sztuki. Zdjęcie: R. Sosin
Bunkier Sztuki - historia budynku
Charakterystyczna betonowa fasada Bunkra Sztuki przez dekady na dobre wpisała się w architekturę placu Szczepańskiego. Jednak brutalistyczna bryła zaprojektowanej przez Krystynę Tołłoczko-Różyską siedziby krakowskiego Biura Wystaw z fasadą wykonaną z betonowych odlewów drewnianych szalunków (to projekt Stefana Borzęckiego i Antoniego Hajdeckiego), gdy powstała w 1965 roku wzbudziła spore kontrowersje zarówno w środowisku artystycznym, jak i wśród mieszkańców Krakowa.
Bezkompromisowo kontrastowała z sąsiadującym z nią secesyjnym Pałacem Sztuki. Do dziś jest jednym z nielicznych w obrębie Starego Miasta przykładem modernizmu i jedynym obiektem architektury brutalistycznej.
Gdy po ponad pół wieku rozstrzygnięto konkurs na koncepcję modernizacji budynku krakowskiej Galerii Sztuki Współczesnej, po raz kolejny odezwały się głosy sprzeciwu. Mieszkańcy Krakowa nie wyobrażali sobie likwidacji kultowej Cafe Bunkier.
Zdjęcie z archiwum galerii, fasada Bunkra Sztuki, lata 60. Zdjęcie: Daniel Zawadzki
Konkurs i nowa koncepcja Bunkra
W zorganizowanym w 2016 roku konkursie na przebudowę i rozbudowę Bunkra Sztuki zwyciężyła koncepcja KWK Promes Roberta Koniecznego. Zakładała rozbudowę budynku w dół - powstanie czterech podziemnych kondygnacji, a na miejscu działającej od 2001 roku na placu przed budynkiem kawiarni przewidywała stworzenie unoszonej na ruchomych wspornikach platformy ekspozycyjnej.
Widok z Plant na dach zamknięty i otwarty Bunkra Sztuki, przesuń suwak na zdjęciu. Wizualizacje: KWK Promes
Koronnym atutem pomysłu KWK Promes było zachowanie historycznej formy budynku i odsłonięcie rzeźbiarskiej fasady, przez prawie dwie dekady skrywanej przez pleksiglasowy prowizoryczny pawilon kawiarni. Powstała na jej miejscu platforma ekspozycyjna miałaby być - jak tłumaczyli w opisie konkursowego projektu autorzy - ultranowoczesną maszynką do prezentowania sztuki umożliwiającą eksponowanie obiektów o dowolnych gabarytach i bezpośredni kontakt przestrzeni ekspozycyjnej z miastem.
Utworzenie czterech podziemnych kondygnacji, które pierwotnie przewidywała koncepcja konkursowa byłoby jednak, ze względu na położenie budynku w ramach dawnych murów obronnych i fosy, ogromnym wyzwaniem technologicznym i finansowym, co ostatecznie stanęło na przeszkodzie jej pełnej realizacji.
Ówczesna dyrektor Bunkra Sztuki Magdalena Ziółkowska i Robert Konieczny nie doszli do porozumienia w kwestii finansowania niemożliwych do przewidzenia kosztów, które mogły się pojawić w toku prac, i ostatecznie według założeń zwycięskiej koncepcji projekt przebudowy Bunkra Sztuki wykonało Biuro Architekt Kaczmarczyk z Suchej Beskidzkiej. Pracownia miała już wtedy na swoim koncie m.in. realizację budynku Wydziałów Karnych Sądu w Krakowie oraz Krajowej Szkoły Sądownictwa w Pałacu Morskich w Lublinie.
Bunkier Sztuki po przebudowie - co się zmieniło
Ostatecznie zrezygnowano z rozbudowy budynku o podziemne kondygnacje, które pierwotnie przewidywała zwycięska koncepcja. Mimo to, jak podaje inwestor, określony w przetargu koszt modernizacji zwiększył się z kwoty 20 890 000 zł do 21 418 952 zł, ponieważ konieczne okazało się wykonanie dodatkowych podbić fundamentów. Badania archeologiczne ujawniły istnienie pod budynkiem znacznie większych i głębszych gruntów piaszczystych, co bez dodatkowych zabezpieczeń mogłoby skutkować obniżeniem lub zawaleniem się ścian.
Skoncentrowano się więc przede wszystkim na modernizacji przestrzeni wystawienniczej Bunkra Sztuki i dostosowaniu jej do współczesnych standardów zarówno pod względem zapewnienia optymalnych warunków do ekspozycji i przechowywania dzieł sztuki (temperatura, wilgotność, wymiana powietrza), jak i zapewnieniu komfortu zwiedzającym. Wprowadzono m.in. nowoczesne, zintegrowane systemy oświetlenia, zbudowano nowy system wentylacji mechanicznej, klimatyzacji i ogrzewania, a także system zabezpieczeń przed kradzieżą i zniszczeniem. Galeria podłączona została również do czystej i bezpiecznej miejskiej sieci grzewczej. Ważnym elementem było także dostosowanie budynku do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
Przebudowa nie dotyczyła jednak tylko kwestii technicznych. Spektakularnym nowym elementem architektonicznym jest nawiązująca do brutalistycznej formy budynku betonowa okrągła klatka schodowa. Może sprawiać wrażenie niedokończonej, ale - jak wyjaśnia Paulina Zarzycka, specjalistka ds. promocji Bunkra Sztuki - to zamierzony efekt. Elementem, który ma spajać historię budynku z nowoczesnością, jest doświetlające klatkę schodową okno z luksferami.
Nawiązująca do brutalistycznej formy Bunkra Sztuki betonowa okrągła klatka schodowa. Zdjęcie: R. Sosin
Cafe Bunkier - co dalej z kawiarnią?
Kawiarnia, której wizja likwidacji tak oburzyła krakowian, wznowi działalność. Będzie się mieścić na parterze budynku z zapleczem na poziomie -1, natomiast na placu przed Bunkrem Sztuki jeszcze w tym roku zamiast poprzedniej altany z pleksiglasu ma powstać szklany, współgrający ze stylistyką budynku pawilon. Będzie nieco odsunięty od elewacji, by nie przesłaniał wspaniałej fasady i architektury Krystyny Tołłoczko-Różyskiej.
“Daj mi wszystko” - nowa wystawa w Bunkrze Sztuki
Oficjalną inauguracją działalności Bunkra Sztuki po powrocie do odnowionej siedziby będzie 29 lutego wernisaż wystawy zatytułowanej “Daj mi wszystko”. Jest to ekspozycja kolekcji przekazanej jesienią 2023 roku przez Teresę i Andrzeja Starmachów na rzecz dwóch krakowskich instytucji - Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK i Muzeum Fotografii MuFo.
- Andrzej Starmach od zawsze miał skłonność do dawania sztuki. Przyjął założenie, że człowiek, który ma szczęście, musi się dzielić swoim sukcesem. Donacja Starmachów jest właśnie takim aktem – pięknym gestem dzielenia się wartościami - mówi Maria Anna Potocka, dyrektorka Bunkra Sztuki.
Na wystawie, która potrwa do 1 września 2024 roku, będzie można obejrzeć m.in. “Wszystko wisi na włosku” Tadeusza Kantora, “Gry wojenne” Magdaleny Abakanowicz czy projekty teatralne Jerzego Nowosielskiego. A także prace wielu innych wybitnych polskich artystów, jak Mirosław Bałka, Marta Deskur, Stanisław Dróżdż, Władysław Hasior, Grzegorz Sztwiertnia, Jan Tarasin i Krzysztof Zieliński.
Delfina Jałowik - nowa dyrektor Bunkra Sztuki
W dniu wernisażu zakończy się kadencja obecnej dyrektorki Galerii Sztuki Współczesnej „Bunkier Sztuki” w Krakowie – Marii Anny Potockiej. 20 lutego Prezydent Krakowa Jacek Majchrowski wręczył nominację na to stanowisko wyłonionej w drodze konkursu nowej dyrektorce - Delfinie Jałowik, która rozpocznie pracę 1 marca.
Delfina Jałowik jest historyczką sztuki i doktorką filozofii, kuratorką i kustoszką. Do tej pory kierowała Działem Sztuki w Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, jest też autorką podcastu o sztuce współczesnej „Odgłosy sztuki”. Jak zapowiada, planuje stworzyć przestrzeń, która będzie tzw. trzecim (poza domem i pracą) miejscem, do którego się zagląda i wraca.
