Jurand Jarecki był twórcą nowoczesnych Katowic, przedstawicielem modernizmu, autorem i współautorem gmachów publicznych, osiedli i pawilonów, m.in. kina „Kosmos”, domów towarowych „Zenit” i „Skarbek”, pawilonów handlowych na Koszutce, osiedla Paderewskiego, Biblioteki Śląskiej i Biblioteki AWF w Katowicach.
Budowniczy Katowic
O swojej pracy zawsze mówił, że była jego największą pasją. Stał się budowniczym Górnego Śląska, ale pochodził z Zakopanego. Rodzinę Jareckich do Katowic przywiodła praca zawodowa ojca Juranda, kiedy ten był jeszcze małym chłopcem.
Po raz pierwszy o architekturze pomyślał będąc uczniem katowickiego gimnazjum. Ogłoszono konkurs architektoniczny na projekt Śródmieścia Katowic, a makiety konkursowe wypełniły witryny sklepików przy gimnazjum Jareckiego - wtedy zobaczył plany mostów i budynków autorstwa wybitnych architektów. Pomyślał, że też chciałby je robić. I tak wszystko się zaczęło.
Architekturę studiował najpierw w Szczecinie, a potem przeniósł się na Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej. Pracę zawodową rozpoczął w Biurze Projektów Budownictwa Ogólnego „Miastoprojekt” Katowice (1957-1990). To tam powstały jego najważniejsze modernistyczne dzieła, na których kształt miały również wpływ doświadczenia architekta z rocznej praktyki (1961-1962) w paryskich pracowniach Georges’a Candilisa, Pierre’a Vago i Pierre’a Dufau, gdzie Jarecki zetknął się także z Le Corbusierem.
Miastoprojekt Katowice
Po powrocie do Polski zaczął pracę w przedsiębiorstwie „Miastoprojekt Katowice”. To tu rozpędu nabrała jego kariera i powstały projekty ikonicznych obiektów.
Stworzony wspólnie z Mieczysławem Królem DH „Zenit” (1958-62) oraz późniejszy SDH „Skarbek” (1972-74) były pierwszymi w Polsce preselekcyjnymi domami handlowymi, zbudowanymi przy użyciu nowoczesnych technologii i z dużą dbałością o detal na elewacjach i wewnątrz budynków. Równie ważne miejsce w jego ówczesnej twórczości zajmowała architektura mieszkaniowa, na czele z charakterystycznym wieżowcem mieszkalnym, zwanym „Haperowcem” lub „Żyletą” oraz osiedlem im. I. Paderewskiego.
Temat gmachu Biblioteki Śląskiej w Katowicach, którego projektem (niezrealizowanym) zadebiutował w 1957 roku, powrócił w jego twórczości po transformacji ustrojowej. Zaprojektowany wspólnie z Markiem Gierlotką i Stanisławem Kwaśniewiczem (1991-98) powstał już w innej, bliższej postmodernizmowi szacie stylistycznej.
Na dorobek twórczy Jareckiego miały również duży wpływ jego pasje sportowe, które realizował, projektując profile skoczni narciarskich m.in. w Zakopanem, Szczyrku, Wiśle, Bielsku-Białej i Karpaczu.
Przedstawiamy nieco bliżej najważniejsze projekty wybitnego architekta.
Zenit
Spółdzielczy Dom Handlowy „Zenit” (SDH „Zenit”) to modernistyczny budynek domu towarowego przy katowickim Rynku 12, usytuowany na rogu ul. Warszawskiej.
Siedmiokondygnacyjny budynek został wzniesiony w latach 1958−1962. Konkurs na jego projekt wygrali Mieczysław Król i Jurand Jarecki. Zenit był jednym z pierwszych obiektów powstałych w ramach przebudowy Rynku w latach 60. i 70. XX wieku. Wcześniej, w latach 1848−1945 znajdował się tu najstarszy katowicki hotel − Hotel Welt.
Budowa SDH Zenit rozpoczęła się w 1958 i trwała 4 lata, obiekt oddano do użytku 4 września 1962 i był to wówczas jeden z najnowocześniejszych domów handlowych w Polsce. Architekci zaprojektowali tu pierwszą ścianę kurtynową, dom handlowy dysponował także pierwszymi na Śląsku przeszklonymi drzwiami taflowymi, furorę robiły ruchome schody. Zenit był także pierwszym domem handlowym, gdzie wprost z Zachodu przejęto samoobsługowy system zakupów. Budowy obiektu niemal codziennie doglądał sam Jarecki.
W latach 2008−2010 przebudowano elewację budynku. Autorem projektu przebudowy był Rafał Król − syn Mieczysława Króla.
Spółdzielczy Dom Handlowy „Zenit” w latach 1960-1970. Zdjęcie: www.polska-org.pl
Skarbek
Dom handlowy Skarbek zlokalizowany jest przy katowickim Rynku, u zbiegu ul. 3 Maja i ul. Adama Mickiewicza. Obiekt wzniesiono w latach 1972–1974 według projektu Juranda Jareckiego. Stanął na miejscu dawnej kamienicy ze sklepem kolonialnym Borinskiego. Do 1864 roku funkcjonowała tu karczma.
Budynek oddano do użytku w 1975, jego właścicielem od początku istnienia jest PSS Społem Katowice. Na domy handlowe w Katowicach - Zenit i jeszcze rozleglejszy Skarbek - nawet Warszawa oglądała się z zazdrością. Elewacja tego drugiego została pokryta tłoczoną blachą aluminiową, przypominającą rybią łuskę. Materiał sprowadzono z Francji - za węgiel.
W latach 2005–2007 gmach przebudowano – odnowiono elewację i zamontowano dwie zewnętrzne windy z podświetlaną iluminacją. W podcieniach zlokalizowano sklep „Delikatesy Skarbek”. W 2018 roku rozpoczęto demontaż aluminiowych elementów pokrywających elewację budynku. Remont zakończono w 2019 r.
Skarbek. Zdjęcie: Instytut Dokumentacji Architektury Biblioteki Śląskiej
Gmach Biblioteki Śląskiej
Biblioteka Śląska jest najstarszą książnicą na Górnym Śląsku. Powołano ją do życia na przełomie 1922 i 1923 r. jako Bibliotekę Sejmu Śląskiego i od tej pory stała się jedną z najprężniejszych instytucji krzewiących kulturę w regionie. Lata trzydzieste zaowocowały przekształceniem jej w bibliotekę publiczną o profilu naukowym. Funkcję tę pełni do dziś.
W 1934 r. Biblioteka Śląska przeprowadziła się do wieloletniej siedziby przy ul. Francuskiej w Katowicach. Gmach, choć piękny, od początku nie spełniał potrzeb tak ogromnej książnicy. Lata 80. przyniosły szkody górnicze i niszczenie starych budynków.
W czerwcu 1989 r. rozstrzygnięto konkurs na projekt nowego gmachu biblioteki. Budynek zaprojektowała grupa ARAR w składzie: Marek Gierlotka, Jurand Jarecki, Stanisław Kwaśniewicz.
24 października 1998 r. odbyło się uroczyste otwarcie nowego gmachu Biblioteki Śląskiej przy placu Rady Europy 1 w Katowicach. Obiekt był wówczas jednym z najnowocześniejszych w Europie. Inwestycja została wyróżniona przez Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa nagrodą III stopnia w konkursie Budowa Roku 1998.
Biblioteka Śląska w Katowicach. Zdjęcie: www.bs.katowice.pl
Haperowiec
Brutalistyczny wieżowiec znajduje się w Katowicach przy ul. Sokolskiej 33. Przez mieszkańców potocznie zwany jest „Żyletą", a zaprojektowali go w latach 1965-1967 - Jurand Jarecki i Marian Skałkowski.
Konstrukcję opracował Czesław Fazan z „Mostostalu” Zabrze. Obiekt powstawał w latach 1968-1970. Ma 24 piętra, a w chwili powstania był najwyższym drapaczem chmur w województwie katowickim, pierwszym takim 24-kondygnacyjnym budynkiem mieszkalnym w Polsce i czwartym obiektem w kraju pod względem wysokości. Jego nazwa "Haperowiec" pochodzi od Hutniczego Przedsiębiorstwa Remontowego (HPR), które prowadziło budowę i było pierwszym dysponentem mieszkań.
Haperowiec w Katowicach przy ul. Sokolskiej 33. Zdjęcie: Jurand Jarecki. www.polska-org.pl
Jurand Jarecki zmarł w marcu 2024 roku w wieku 92 lat, pozostawiając po sobie obiekty niezwykłe.
