Narodziny art déco
W latach 1908-1912 modernizm zaczął ewoluować w nowy styl - art déco (nazwany tak później przez brytyjskiego badacza Bevisa Hilliera). Art déco odważnie stosował dekoracje. Styl art déco jednoznacznie kojarzył się z luksusem.
W tym czasie tworzyły go dwie szkoły: tradycjonalistów, którzy łączyli tradycyjne techniki z nowoczesnymi wynalazkami, oraz modernistów, którzy odrzucali wszelkie nawiązania do dziedzictwa przeszłości. Na kolejnych etapach rozwoju tego nurtu widoczne były wpływy sztuki ludowej Mezopotamii, Azji i Afryki, a po odkryciu grobowca Tutanchamona w 1922 roku stały się popularne także motywy egipskie.
Zegar marki Cartier w formie bramy egipskiej świątyni, rok 1927. Kolekcja Cartiera, Genewa, źródło: Podręcznik Art déco 1910–1939, redakcja Ch. Benton, T. Benton, G. Wood
Nowy styl ostatecznie kształtował się do roku 1925, kiedy to zorganizowano Międzynarodową Wystawę Sztuki Dekoracyjnej i Przemysłowej w Paryżu. Było to wydarzenie pełne nadziei dla mieszkańców Europy, którzy właśnie dochodzili do siebie po pierwszej wojnie światowej.
Wystawa prezentowała nowe formy projektowania, wyszukany dekor, nowinki technologiczne - wszystko to miało być symbolem luksusu i postępu. To wydarzenie stało się prawdziwym świętem piękna, komfortu, rozwoju i rozrywki, a także wyznaczyło najważniejsze cechy stylu art déco.
Rozkwit stylu art déco
Art déco narodził się we Francji w latach dwudziestych XX wieku. Słynne osoby kojarzone ze stylem art déco to Francuzi: Jacques Ruhlmann, projektant mebli; René Lalique, projektant szkła i biżuterii; Raymond Templier, artysta-jubiler.
Jednak choć styl art déco (określane wtedy jako styl nowoczesny) narodził się we Francji, to w największym stopniu rozwinął się w Stanach Zjednoczonych.
Pośród 16 milionów gości, którzy odwiedzili wystawę Exposition Internationale des Arts Décoratifs, był obecny amerykański scenograf, projektant statuetki Oscara - Cedric Gibbons, który nowy styl zabrał ze sobą do Hollywood.
Pomimo Wielkiego Kryzysu, który luksus sprowadzał na drugi plan, art déco zakorzeniło się w Stanach Zjednoczonych, rozwijając się w nieco skromniejszej wersji. Największy wpływ art déco miał na architekturę amerykańskich miast. Doskonałe przykłady to m.in.: Empire State Building, Rockefeller Centre, Chrysler Building. Wszystkie te obiekty powstały w latach 30. XX wieku i wciąż zachwycają.
Formy amerykańskich drapaczy chmur zainspirowały Paula Frankla do tworzenia tzw. skyskaper furniture, czyli mebli o kształtach nowojorskich wieżowców.
Empire State Building, Nowy York. Zdjęcie: Getty Images
Popularność stylu art déco
W 1939 roku w Nowym Jorku odbyła się wystawa, która przedstawiała świat przyszłości ze wszystkimi jego nowymi technologiami, odkryciami i wymarzonym komfortem.
Jednak wraz z wybuchem drugiej wojny światowej również marzenia o życiu w stylu art déco legły w gruzach. Wszystkie materiały były wykorzystywane na produkcję broni, a nie elementów dekoracyjnych.
Art déco trudno jest zamknąć w ramach czasowych. W latach 60. XX wieku badacze, analizując okres międzywojenny, zwrócili uwagę także na cechy twórcze stylu art déco. To właśnie w tym okresie narodził się termin „art déco”, zwiastując renesans tego stylu.
Luksus i przepych lat 20. znalazły swoje odzwierciedlenie w latach 70. i 80. XX wieku. Nie tylko na wystawnych przyjęciach, ale także we wnętrzach, gdzie zaczęły pojawiać się marmurowe podłogi, geometryczne kształty, lustra i liczne dekoracje.
Wzrost popularności stylu art déco w XXI wieku istotnie wzmocniły kadry z filmu z 2013 roku - „Wielki Gatsby” z Leonardo DiCaprio w roli głównej, Tobeyem Maguire i Elizabeth Debicki.
Zatem styl art déco nigdy się nie skończył.
Polska sztuka i styl art déco
Autoportret w zielonym Bugatti i Dziewczyna w zieleni Tamary Łempickiej to najbardziej znane przykłady stylu art déco, stworzone przez polskich artystów. Ale Tamara Łempicka nie była pierwsza. Na Międzynarodowej Wystawie Sztuk Dekoracyjnych i Wzornictwa w Paryżu w 1925 roku, w pawilonie polskim projektu Józefa Czajkowskiego, swoje dzieła prezentowali polscy artyści związani z Warsztatami Krakowskimi. Na 307 wystawców Polacy zdobyli 172 nagrody!
Autoportret w zielonym bugatti, Tamara Łempicka. Zdjęcie: Dom Aukcyjny Polswiss Art
Czym się charakteryzuje styl art déco?
Styl art déco ewoluował przez lata, ale jego główne cechy pozostawały niezmienne i skupiały się na kolorach, materiałach i dekoracjach. Wyznacznikami art déco stały się geometryczne formy, powtarzające się symetryczne linie, inspirowane kubizmem i futuryzmem, a główne motywy wizualne to promienie słoneczne, rośliny i zwierzęta.
Ważnymi elementami dekoracji były szklane figury, które wykonywano w kształcie ludzkich głów, kobiecych sylwetek oraz zwierząt.
We wnętrzach styl art déco cechują drogie materiały, które tworzą efekt luksusu. Króluje złoto, nefryt, kość słoniowa, obsydian czy kryształ górski. W okresie Wielkiej Depresji (rozpoczęła się w Stanach Zjednoczonych po krachu giełdowym w 1929 roku, który był wynikiem gwałtownego załamania się giełdy papierów wartościowych w Nowym Jorku) zastąpiono je tworzywem sztucznym i aluminium, ale z bogatych zdobień nie zrezygnowano.
Ogromnym źródłem inspiracji dla stylu art déco był także postęp techniczny (m.in. środki transportu, samochody). Wnętrza miały wyraźnie sugerować, że przyszłość już nadeszła.
